Kozmik gelgitler, gök cisimlerinin (gezegenler, uydular ve yıldızlar benzer biçimde) gezegen ve uyduların okyanusları üstündeki kütle çekim etkileridir.
Bir gök cisminin kütle çekim kuvveti, okyanustaki suyu çeker ve bu da gezegenin ya da ayın gök cismine en yakın olan tarafında suyun dışarı çıkmasına yol açar. Bu çıkıntıya gelgit çıkıntısı denir.
Bir gök cisminin yerçekimi kuvveti bununla beraber gezegenin ya da ayın karşı yanındaki suyu da çeker ve bunun da dışarı doğru şişmesine yol açar. Bu şişkinliğe tali gelgit şişkinliği denir.
İki gelgit çıkıntısı, alçak su oluğu ile ayrılmıştır.
Med cezir ile med cezir arasındaki yükseklik farkına gelgit aralığı denir.
Gelgit aralığı Dünya’nın bir yerinden diğerine büyük seviyede değişebilir. Mesela, Kanada’nın Fundy Körfezi’ndeki gelgit aralığı 15 metre (fit) kadar olabilir.
Gelgit aralığı bununla beraber kıyı şeridinin şekli ve okyanus derinliğinden de etkilenir.
Kozmik gelgitler gezegen sistemlerinin oluşumunda ve evriminde mühim bir etkendir.
Bir gezegenin ya da uydunun kütle çekim kuvveti, protoplaneter diskteki malzemenin bir araya gelmiş olarak gezegenleri oluşturmasına niçin olabilir.
Kozmik gelgitler bununla beraber gezegenlerin ve uyduların yörüngelerini de etkileyerek, onların ev sahibi yıldızlarına yaklaşmalarına ya da uzaklaşmalarına niçin olabilir.
Kozmik gelgitler Dünya’daki hayatın oluşumunda da rol oynayabilir.
Ay’ın gelgit kuvvetlerinin Dünya okyanuslarının oluşumunda rol oynadığı düşünülüyor.
Okyanuslar canlılara hayat alanı sağlarken, bununla beraber Dünya’nın ikliminin düzenlenmesine de destek olurlar.
Kozmik gelgitler, gezegenimiz ve güneş sistemimiz üstünde mühim tesirleri olan büyüleyici ve kompleks bir olgudur.
| Göksel Okyanus | Kozmik Gelgit |
|---|---|
| Gezegenlerin okyanusları | Gezegenlerin uydularının okyanusları üstündeki kütle çekim tesiri |
| Ay okyanusları | Uyduların gezegenlerinin okyanusları üstündeki kütle çekim tesiri |
| Star okyanusları | Yıldızların gezegenlerinin okyanusları üstündeki kütle çekim tesiri |
| Yıldızlararası okyanuslar | Yıldızların ve öteki gök cisimlerinin yıldızlar arası okyanuslar üstündeki kütle çekim tesiri |
Kozmik gelgitler nedir?
Kozmik gelgitler, gök cisimleri (gezegenler, uydular ve yıldızlar benzer biçimde) ile gezegenlerin ve uyduların okyanusları arasındaki kütle çekim etkileşimleridir. Bu etkileşimler, okyanusların Dünya’da deneyimlediğimiz gelgitlere benzer halde döngüsel bir düzende yükselip alçalmasına yol açar.
Kozmik gelgitler, bir gezegenin ya da ayın yakın tarafı (öteki gök cismine bakan taraf) ile uzak tarafı arasındaki çekim kuvveti farkından doğar. Yakın taraf, öteki gök cismi tarafınca daha kuvvetli bir çekim kuvvetine maruz kalır ve bu da o taraftaki okyanusun dışarı doğru şişmesine yol açar. Uzak taraf, daha sıska bir çekim kuvvetine maruz kalır ve bu da o taraftaki okyanusun içeriye doğru şişmesine yol açar.
Bir gezegenin ya da ayın yakın tarafı ile uzak tarafı arasındaki çekim kuvveti farkı, okyanusların döngüsel bir düzende yükselip alçalmasına yol açar. Bu düzene gelgit döngüsü denir. Gelgit döngüsü çoğu zaman ortalama 12 saat uzunluğundadır, sadece öteki gök cisminin boyutuna ve mesafesine bağlı olarak değişebilir.
III. Kozmik gelgitlerin tesirleri nedir?
Kozmik gelgitlerin gök okyanusları üstünde muhtelif tesirleri vardır, bunlar içinde şunlar yer alır:
- Bunlar, gezegenin ya da ayın gök cismine bakan yüzünde okyanusların dışarı doğru şişmesine, karşı tarafta ise geri çekilmesine yol açar.
- Okyanusların gezegenin ya da ayın çevresinde, gezegenin ya da ayın dönüş yönünde dönmesine niçin olurlar.
- Okyanusların ileri geri çalkalanmasına, dalgalar ve gelgitler oluşmasına niçin olurlar.
- Okyanusların daha kargaşa ve bunalımlı hale gelmesine ve daha aşırı hava vakaları yaşanmasına niçin olabilirler.
- Okyanusların şeklinin değişmesine ve gezegenin ya da ayın değişik bölgelerine göç etmesine niçin olabilirler.
Kozmik gelgitlerin tesirleri mühim olabilir ve gezegen sistemlerinin evrimi üstünde büyük bir etkiye haiz olabilirler. Mesela, kozmik gelgitler gezegen halkalarının oluşumunu izleyeceği yolu göstermeye destek olabilir ve ek olarak gezegen uydularının oluşumunda da rol oynayabilirler.
II. Kozmik gelgitler iyi mi çalışır?
Kozmik gelgitler iki nesne arasındaki çekim kuvvetinden doğar. Kozmik gelgitlerde, iki nesne çoğu zaman bir gezegen ve uydusu ya da bir star ve gezegenidir. Bu nesneler arasındaki çekim kuvveti, gezegenin ya da uydunun okyanuslarının nesneye en yakın tarafta ve nesneden en uzak tarafta dışarı doğru şişmesine yol açar. Bu, Dünya okyanuslarındaki gelgitlerin Dünya ve Ay arasındaki çekim kuvvetinden kaynaklanmasına benzer.
Kozmik gelgitlerin gücü, dahil olan nesnelerin kütlesine, aralarındaki mesafeye ve etkileşime girdikleri açıya bağlıdır. Nesnelerin hacmi ne kadar büyükse, birbirlerine o denli yakındırlar ve ne kadar eğik bir halde etkileşime girerlerse, gelgitler o denli kuvvetli olacaktır.
Kozmik gelgitler gezegenlerin ve uyduların okyanusları üstünde mühim bir etkiye haiz olabilir. Okyanusların dışarı doğru şişmesine niçin olabilir, bu da taşkınlara ve erozyona yol açabilir. Ek olarak okyanusların değişik yönlerde akmasına niçin olabilir, bu da okyanusların dolaşımını ve ısının dağılımını etkileyebilir.
Kozmik gelgitler gezegen sistemlerinin oluşumunda ve evriminde de rol oynayabilir. Bir gezegen sistemindeki gezegenler arasındaki boşlukların yaratılmasına ve korunmasına destek olabilir ve ek olarak gezegenlerin ve uyduların yüzeylerinin şekillendirilmesine destek olabilir.
V. Kozmik gelgitleri iyi mi inceleyebiliriz?
Kozmik gelgitleri incelemenin birçok yolu vardır. Bir yol, kozmik gelgitlerin gezegenlerin ve uyduların okyanusları üstündeki etkilerini gözlemlemektir. Mesela, gökbilimciler bir gezegenin ya da uydunun yüzey özelliklerinin (kraterler ya da dağlar benzer biçimde) zaman içinde iyi mi değiştiğini gözlemleyerek gelgitleri ölçebilirler. Kozmik gelgitleri incelemenin bir başka yolu da onları bir bilgisayar modelinde simüle etmektir. Bu, bir gezegen ya da uydu ile çevresindeki gök cisimleri arasındaki kütle çekim etkileşiminin matematiksel bir modelini kullanarak yapılabilir. Bilim adamları kozmik gelgitleri simüle ederek, bunların gezegenlerin ve uyduların okyanusları üstündeki tesirleri ve gezegen sistemlerinin oluşumuna ve evrimine iyi mi katkıda bulunabilecekleri hakkındaki daha çok data edinebilirler.
II. Kozmik gelgitler iyi mi çalışır?
Kozmik gelgitler iki beden arasındaki kütle çekim etkileşimi kararı kaynaklanır. Dünya-Ay sisteminde, Ay’ın kütle çekimi Dünya’nın okyanuslarını çeker ve Dünya’nın Ay’a bakan tarafında ve Dünya’nın karşı tarafında şişmelerine yol açar. Bu, biri Dünya’nın Ay’a bakan tarafında ve biri Dünya’nın karşı tarafında olmak suretiyle iki gelgit şişkinliği yaratır.
Gelgit kuvvetinin gücü iki cismin kütlesine ve aralarındaki mesafeye bağlıdır. İki cisim ne kadar yakınsa, gelgit kuvveti o denli güçlüdür. Ay’ın yerçekimi, Dünya okyanuslarının ortalama 10 metre (33 fit) kadar dışarı çıkmasına niçin olacak kadar güçlüdür.
Dünya’nın dönüşü de gelgitleri etkisinde bırakır. Dünya döndükçe, gelgit çıkıntıları Dünya’nın çevresinde hareket eder. Bu, gelgitlerin günde iki defa yükselip alçalmasına yol açar, bir defa Dünya’nın Ay’a bakan tarafında ve bir defa de Dünya’nın karşı tarafında.
Kozmik gelgitler Jüpiter ve Satürn benzer biçimde öteki gezegenlerin yerçekimi tarafınca da oluşabilir. Sadece bu gelgitler Ay’ın niçin olduğu gelgitlerden fazlaca daha zayıftır.
Sıkça Sorulan Sorular
S: Kozmik gelgitler nedir?
A: Kozmik gelgitler, gezegenlerin, uyduların ve yıldızların benzer biçimde öteki gök cisimlerinin çekim kuvveti sebebiyle gezegenlerin ve uyduların okyanuslarına tesir eden çekim kuvvetleridir.
S: Kozmik gelgitler iyi mi işliyor?
A: Kozmik gelgitler, Dünya’daki gelgitlerle aynı prensiple çalışır. Ay’ın çekim kuvveti, Dünya’nın okyanuslarının gezegenin Ay’a bakan tarafında ve gezegenin karşı tarafında dışarı doğru şişmesine yol açar. Bu, her gün iki yüksek gelgit ve iki düşük gelgit yaratır.
S: Kozmik gelgitlerin tesirleri nedir?
A: Kozmik gelgitlerin gezegenlerin ve uyduların okyanusları üstünde bir takım tesiri vardır. Bu etkisinde bırakır şunları ihtiva eder:
- Gelgitler okyanusların seviyesini yükseltip alçaltarak ileri geri akmalarına yol açar.
- Gelgitler, okyanusların gezegenin Ay’a bakan yüzünde ve karşı yüzünde dışarı doğru şişmesine yol açar.
- Gelgitler okyanusların gezegenin çevresinde dönmesine yol açar.
- Gelgitler okyanusların dairesel hareket yapmasına yol açar.
S: Kozmik gelgitlere birtakım örnekler nedir?
A: Kozmik gelgitlerin birtakım örnekleri şunlardır:
- Dünya’daki gelgitler Ay’ın çekim kuvvetinden doğar.
- Mars’taki gelgitler, Mars’ın iki uydusu Phobos ve Deimos’un çekim kuvvetinden meydana gelmektedir.
- Jüpiter’in uydusu Europa’daki gelgitler, Jüpiter’in kütle çekim kuvvetinden meydana gelmektedir.
- Satürn’ün uydusu Titan’daki gelgitler Satürn’ün kütle çekim kuvvetinden meydana gelmektedir.
S: Kozmik gelgitleri iyi mi inceleyebiliriz?
A: Kozmik gelgitleri muhtelif yöntemler kullanarak inceleyebiliriz, bunlar içinde şunlar yer alır:
- Dünya ve öteki gezegenlerdeki gelgitleri gözlemlemek.
- Kozmik gelgitlerin etkilerinin bilgisayar modelleri kullanılarak simüle edilmesi.
- Gök cisimlerinin çekim kuvvetini ölçmek için uyduların kullanılması.
S: Kozmik gelgitler üstüne meydana getirilen incelemelerin geleceği nelerdir?
A: Kozmik gelgitler üstüne incelemelerin geleceği parlak. Şu anda geçindiren bir takım coşku verici yeni inceleme projesi var, bunlar içinde şunlar içeriyor:
- Kozmik gelgitlerin gezegen sistemlerinin oluşumu ve evrimi üstündeki etkilerinin incelenmesi.
- Kozmik gelgitlerin gezegenlerin ve uyduların yaşanabilirliği üstündeki etkilerinin incelenmesi.
- Kozmik gelgitlerin Dünya ve öteki gezegenlerdeki hayatın evrimi üstündeki etkilerinin incelenmesi.
Q:
Kozmik gelgitler, gezegen sistemlerinin oluşumunda ve evriminde mühim bir rol oynayan büyüleyici ve kompleks bir olgudur. Kozmik gelgitler ile alakalı anlayışımız artmaya devam ettikçe, güneş sistemimizin zamanı ve öteki gezegenlerde hayat olasılığı hakkındaki daha çok şey öğreneceğiz.
Kozmik gelgitler, gezegenlerin ve uyduların okyanusları üstünde mühim bir etkiye haiz olan kompleks bir olgudur. Gezegenler, uydular ve yıldızlar benzer biçimde gök cisimlerinin kütle çekim etkisinden kaynaklanırlar. Kozmik gelgitler, gezegenlerin ve uyduların okyanuslarının şişmesine, yükselip alçalmasına ve akıntılarla akmasına niçin olabilir. Ek olarak gezegenlerin ve uyduların dönüşünün yavaşlamasına da niçin olabilirler. Kozmik gelgitler, gezegen sistemlerinin oluşumunda ve evriminde mühim bir rol oynar.
1. Kozmik gelgit Vikipedi’dir.
2. Kozmik gelgitler ve gezegen sistemleri üzerindeki etkileri Didier Saumon ve James W. Barnes tarafınca.
3. Kozmik gelgitler: Ay’ın yer çekimi Dünya okyanuslarını nasıl etkiliyor? Space.com tarafınca.
4. Kozmik gelgitler: Ay ve Güneş Dünya okyanuslarını nasıl etkiliyor? National Geographic tarafınca.
Sual & Yanıt
S1: Kozmik gelgitler nedir?
A1: Kozmik gelgitler, bir gök cismi üstünde başka bir gök cismi tarafınca uygulanan kütle çekim kuvvetinin periyodik değişimleridir. Bu değişiklikler, iki cismin birbirine nazaran değişen konumlarından doğar.
S2: Kozmik gelgitler iyi mi çalışır?
A2: İki cisim arasındaki kütle çekim kuvveti, aralarındaki mesafenin karesiyle ters orantılıdır. Bu, iki cisim arasındaki kütle çekim kuvvetinin birbirlerine en yakın olduklarında en kuvvetli, en uzakta olduklarında ise en sıska olduğu demektir. İki cismin birbirine nazaran konumları değiştikçe, aralarındaki kütle çekim kuvveti de değişmiş olur. Bu, kozmik gelgitler ismini verdiğimiz kütle çekim kuvvetindeki periyodik değişimlere yol açar.
S3: Kozmik gelgitlerin tesirleri nedir?
C3: Kozmik gelgitlerin gök cisimleri üstünde bir takım tesiri vardır, bunlardan bazıları şunlardır:
- Vücudun okyanuslarının şekli
- Vücudun dönme hızı
- Vücudun mahrek hareketi
0 Yorum